Το Αιγάλεω σε Κατοχή-Αντίσταση-Δεκέμβριο '44

Εφημ. 'Ελευθερία' (9.9.1944)

Ιστορία της πόλης, Κατοχή, Εθνική Αντίσταση, Δεκέμβριος 1944.

Το Αιγάλεω στην κατοχή.

Το Αιγάλεω του 1940 ήταν μία εργατούπολη περίπου 18.000 ψυχών. Κατά τη διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής (Απρίλιος 1941-Οκτώβριος 1944) τουλάχιστον 1.600-1.700 Αιγαλιώτες έχασαν τη ζωή τους από διάφορες αιτίες (κακουχίες, ασθένειες, πείνα, εκτελέσεις και εν ψυχρώ δολοφονίες από τα κατοχικά στρατεύματα) κάτι που σημαίνει ότι χάθηκε σχεδόν το 10% του πληθυσμού της πόλης μας, ένας βαρύτατος φόρος αίματος. Μεγάλο μέρος των κατοίκων του Αιγάλεω ήταν προσφυγικής καταγωγής, με κεντρώο – φιλελεύθερο πολιτικό προσανατολισμό, ενώ η πλειονότητα των εργαζομένων στο Πυριτιδοποιείο και σε άλλα εργοστάσια της περιοχής, «έκλινε» σαφώς προς τα αριστερά. Κατά συνέπεια, η έκκληση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) το Σεπτέμβριο του 1941 για πάνδημη συμμετοχή στον αντιστασιακό αγώνα, βρήκε εδώ μεγάλη απήχηση.

Το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών!

Από νωρίς συστάθηκαν σε διάφορες γειτονιές της πόλης μας οι πρώτοι αντιστασιακοί πυρήνες, αποτελούμενοι κυρίως από άνδρες, όλων των κοινωνικών τάξεων (εργάτες, υπάλληλοι, αξιωματικοί, επαγγελματίες, επιστήμονες κλπ), αναφέρεται δε και μία γυναίκα επιστήμων, η οδοντίατρος Νίνα, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Μάλιστα το Νοέμβριο του ’41 ομάδα αντιστασιακών της δυτικής Αθήνας, με συμμετοχή αρκετών Αιγαλιωτών, κατέστρεψε τις τηλεγραφικές γραμμές επί του Όρους Αιγάλεω, γεγονός που θορύβησε τις δωσιλογικές αρχές.

Οι Αιγαλιώτες στην Εθνική Αντίσταση (1941-1944).

Ο ιατρός Νίκος Μιχιώτης στο έργο του Χρέος Τιμής, κάνει αναφορά σε αρκετά ονόματα Αιγαλιωτών, όσα ο ίδιος μπορούσε να ανακαλέσει στη μνήμη του. Μεταξύ τους αναφέρονται ο εκπαιδευτικός Γεώργιος Χονδρόπουλος (ιδιοκτήτης σχολαρχείου), ο μετέπειτα δήμαρχος Αιγάλεω και αξιωματικός του ελληνικού στρατού Σταύρος Μαυροθαλασσίτης, ο επίσης αξιωματικός Γιάννης Πασχαλίδης, ο ιατρός Στέφανος Μιχιώτης κ.α. Επιπλέον η Μαρία Βαμβακοπούλου στο βιβλίο της Αιγάλεω, Οι Δρόμοι της Προσφυγιάς, προσθέτει αρκετά ακόμη ονόματα όπως αυτά των Στέλιου Τριανταφυλλίδη (αξιωματικός του Ε.Λ.Α.Σ., μετέπειτα πρόεδρος δημοτικού συμβουλίου), Φ. Γεωργαντά, Ι. Κιθαρατζή, Αθ. Μαυράκη, Β. Μίληση, Γ. Μουτάφη, Ι. Χυτόπουλου, Κ. Μπόζεμπεργκ, Τ. Παπαεμμανουήλ, Στ. και Εμ. Κυπραίου. Στις διάφορες πολιτικές οργανώσεις της Αριστεράς είχαν ενταχθεί, ακόμη, οι  Στ. Ρουμελιώτης, Αναστασία Περηφανίδου, Σάββας Σταματιάδης, Άννα Μποσάτζη, Ελ. Φραγκιαδάκη, Λ. Συμεωνίδου, οι αδελφές Μαυρίδου, οι Εμ. Πασχαλινόπουλος, Χρ. Μίχος κ.α.  Στις τάξεις του Ε.Λ.Α.Σ. υπηρέτησαν επίσης, ως βαθμοφόροι, οι Νίκος Γεωργιάδης («Έκτορας»), Χαρ. Παπαλέξης, Γ. Τσιλβές, Γ. Μοσχάκης, Μελέας, «Θαλής», «Όμηρος» κ.α. Το πιο σημαντικό χτύπημα κατά των προδοτών της περιοχής, οι οποίοι είχαν το αρχηγείο τους στη συνοικία Σωτηράκη, πέτυχε απόσπασμα του Ε.Λ.Α.Σ. Αιγάλεω την άνοιξη του 1944. 

Ο Γιάννης Μπατζακίδης σε προχωρημένη ηλικία.
Φωτογραφία του Γ. Καφετζή - εφημερίδα 'ΑΙΓΑΛΕΩ'

Τον Αύγουστο οι αντιστασιακοί κατέλαβαν τον τοπικό σταθμό χωροφυλακής, αφοπλίζοντας και στρατολογώντας αρκετούς χωροφύλακες. Λίγες μέρες αργότερα καταλύθηκαν και οι δημοτικές, διορισμένες (κατά άλλους δοτές) αρχές και ακολούθησε ανοιχτή λαϊκή συνέλευση στην (σημερινή) Πλατεία Εσταυρωμένου, όπου «δια βοής» δήμαρχος εκλέχθηκε ο Περιστεριώτης Γιάννης Μπατζακίδης (1911-2006).

Στα "Δεκεμβριανά".

Στο κίνημα του Δεκεμβρίου 1944[*], πολλοί Αιγαλιώτες αξιωματικοί και άνδρες (κυρίως του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ.) πήραν μέρος στις μάχες εναντίον της φιλοβασιλικής κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου και των πάνοπλων Βρετανών, που με εντολή του ίδιου του Ουίνστον Τσώρτσιλ εισβάλανε μαζικά στην ελληνική πρωτεύουσα. Άνδρες του Ε.Λ.Α.Σ. Αιγάλεω πήραν μάλιστα μέρος, εκτός των άλλων, στη «μάχη του Μακρυγιάννη», ενώ πολιτοφύλακες του Ε.Α.Μ. διέπραξαν ακρότητες κατά συντηρητικών πολιτών του Αιγάλεω, που χαρακτηρίστηκαν ως «αντιδραστικοί». Ο Γιώργος Ζαμπέτας, ο οποίος τότε ήταν 19 ετών, περιγράφει με μελανά χρώματα την κατάσταση εκείνες τις ταραγμένες ημέρες, στο βιβλίο με τίτλο Γιώργος Ζαμπέτας: Βίος και Πολιτεία και τη δημοσιογράφο Ιωάννα Κλειάσιου: Μεταξύ των θυμάτων που δολοφονήθηκαν τις πρώτες ημέρες του κινήματος ήταν ο γηραιός φούρναρης Σίμος, τον οποίο εκτέλεσαν μαζί με άλλους σε μία χωματερή. Ο Ζαμπέτας, ωστόσο, προσθέτει με νόημα: «Και οι άλλοι τα ίδια κάνανε (σ.σ. εννοεί τους κυβερνητικούς κλπ αντι - Ε.Α.Μ.-ικές ομάδες), απλά επειδή αυτοί νικήσανε, τα δικά τους (σ.σ. εγκλήματα) κρυφτήκανε».

[*]«Δεκεμβριανά»: 3 Δεκεμβρίου 1944 – 4 Ιανουαρίου 1945. Ένοπλο κίνημα του Κ.Κ.Ε. εναντίον της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου, που «πυροδότησε» η δολοφονία τουλάχιστον 30 άοπλων διαδηλωτών στην Πλατεία Συντάγματος κατά τη διάρκεια ειρηνικού συλλαλητηρίου του Ε.Α.Μ., την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός ενώ αρχικά έδωσε την άδεια για την εκδήλωση, αργά το βράδυ του Σαββάτου 2 Δεκεμβρίου την ανακάλεσε με το αιτιολογικό ότι είχε πληροφορίες πως οι κομμουνιστές σχεδίαζαν κατάλυση της εννόμου τάξεως και πραξικόπημα με πρόθεση την εγκατάσταση λαϊκής δημοκρατίας σοβιετικού τύπου. Μέλη δωσιλογικών ομάδων («μπουραντάδες», «ταγματασφαλίτες», «χίτες» κ.α.) που είχαν εξοπλιστεί από τις αρχές μαζί με άνδρες της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων άνοιξαν πυρ (ύστερα από εντολή του διοικητή της Αστυνομίας Άγγελου Έβερτ) κατά του κόσμου από τα γύρω μπαλκόνια και ταράτσες της Πλατείας, όπου είχε από το πρωί συρρεύσει πλήθος ανθρώπων ζητώντας τιμωρία των συνεργατών των Γερμανών, τη μη επιστροφή του βασιλιά Γεώργιου Β’ χωρίς να έχει προηγηθεί δημοψήφισμα, δίκαιη σύνθεση του εθνικού στρατού και ελεύθερες εκλογές. Η αντίδραση του Κ.Κ.Ε. υπήρξε αστραπιαία, καθώς από το ίδιο βράδυ καταλήφθηκαν αστυνομικά τμήματα και σταθμοί χωροφυλακής, ενώ τα επόμενα 24ωρα η Πολιτοφυλακή του Ε.Α.Μ., συνεπικουρούμενη από τους ακραίους σχηματισμούς της Ο.Π.Λ.Α. ξεκίνησαν μαζικές συλλήψεις πολιτών (βάσει προγραφών) σε όλες τις γειτονιές της πρωτεύουσας. Ακολούθησαν «ανακρίσεις» και ομαδικές εκτελέσεις εκατοντάδων αμάχων, αλλά και στιγματισμένων συνεργατών των κατακτητών, συχνά χωρίς σαφή διάκριση. Οι Βρετανοί έσπευσαν από τα μέσα περίπου του Δεκεμβρίου προς ενίσχυση της κυβέρνησης (που η εξουσία της είχε περιοριστεί στην Πλατεία Συντάγματος) χρησιμοποιώντας τεθωρακισμένα και αεροπορικές δυνάμεις, προκαλώντας δεκάδες απώλειες σε βάρος των κατοίκων περιοχών όπως η Καισαριανή και ο Βύρωνας, με τις ανεξέλεγκτες επιχειρήσεις τους (βομβαρδισμοί κλπ). Σταδιακά οι κυβερνητικοί ανέκτησαν, έτσι τον έλεγχο και ο Ε.Λ.Α.Σ. αποχώρησε συντεταγμένα από την Αθήνα προς τη Βοιωτία με έναρξη στις 5 Ιανουαρίου. Το τραγικό εδώ είναι πως οι μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ., προκειμένου οι σύντροφοι και υποστηρικτές τους που έμειναν πίσω να μην υποστούν αντίποινα, έσυραν στην κυριολεξία φεύγοντας, μαζί τους εκατοντάδες (αθώους) ομήρους, η τύχη των περισσοτέρων εκ των οποίων υπήρξε οικτρή, από τις κακουχίες και τις ασθένειες. Ακολούθησε η Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945) που έθεσε, επίσημα τουλάχιστον, τέλος στην αιματηρή εκείνη σύγκρουση, η οποία στοίχισε τη ζωή συνολικά δεκαεπτά χιλιάδων ανθρώπων(!) ενώ ο Β’ Π.Π. ήταν ακόμη σε εξέλιξη.